Formatief handelen

Wat is formatief handelen?

Formatief handelen is een proces waarin de docent en de leerling voortdurend informatie verzamelen over het leren, met als doel: het leerproces verbeteren. Het is dus geen toetsing om een cijfer te geven, maar om inzicht te krijgen in waar een leerling staat en wat hij of zij nog nodig heeft. Formatief handelen is een manier van lesgeven waarbij de focus dus ligt op leren in plaats van op beoordelen. De docent kijkt samen met de leerling hoe het leren verloopt, waar de leerling staat, en wat de volgende stap is om verder te komen.

Formatief handelen = tijdens het leren informatie verzamelen om het leerproces te verbeteren

Het draait daarbij om vier kernvragen:

1. Waar werk ik naartoe? (Wat is het leerdoel?)
2. Waar sta ik nu? (Wat weet/kan ik al?)
3. Wat is de volgende stap? (Wat moet ik nog leren/doen?)
4. Hoe kom ik daar? (Welke aanpak helpt mij verder?)

In deze video wordt formatief handelen verder uitgelegd (hier wordt de term 'formatief evalueren' gebruikt). 

Hoe ziet formatief handelen er in de praktijk uit?

Hierbij een praktijkvoorbeeld van formatief handelen bij het vak geschiedenis:

Lesdoel: "De leerling kan uitleggen waarom de Industriële Revolutie leidde tot veranderingen in de leefomstandigheden van arbeiders."

Hoe de docent formatief handelt:

📌 Stap 1 – Leerdoel en succescriteria bespreken

De docent start de les met het leerdoel en bespreekt succescriteria zoals:

• “Je kunt twee oorzaken van de Industriële Revolutie benoemen.”

• “Je legt duidelijk uit wat de gevolgen waren voor wonen en werken.”

🧠 Stap 2 – Activerende opdracht

Leerlingen krijgen een bron met een tekening van een arbeiderswijk uit de 19e eeuw. Ze beantwoorden vragen in duo's:

• Wat zie je?

• Wat zegt dit over de leefomstandigheden?

De docent loopt rond, luistert, stelt verdiepende vragen en noteert observaties.

🗣️ Stap 3 – Feedbackmoment

De docent bespreekt klassikaal enkele antwoorden (zonder beoordeling). Leerlingen geven elkaar feedback met behulp van een format zoals:

• “Wat ging goed?”

• “Wat kan duidelijker?”

• “Welk voorbeeld versterkt je uitleg?”

✍️ Stap 4 – Reflectie door de leerling

Leerlingen vullen kort een reflectie in op hun antwoord of presentatie:

• “Wat snap ik goed?”

• “Wat moet ik nog oefenen?”

• “Wat is mijn plan voor de toets?”

🔁 Stap 5 – Bijsturen

De docent past zijn volgende les aan:

• Leerlingen die moeite hadden met oorzaak-gevolg krijgen extra uitleg.

• Anderen gaan aan de slag met een verdieping over sociale wetten.

Geen cijfer, maar wel veel feedback en leermomenten!

Meer informatie

Meer weten over formatief handelen? Kijk op de website van Toetsrevolutie, waar het boek 'Formatief handelen, van instrument naar ontwerp' gratis gedownload kan worden.